Larunbateko azokan

Zer egiten dugu gure begiekin? Ikusi ala begiratu? Ostiral edo larunbateko erosketak egiteko momentua iristean gure buruari froga bat egin diezaiokegu gure begiak zertan dabiltzan jakiteko. Ikusi nahi ez duen itsua baino okerragorik ez dagoela gogorarazten digu atsotitz batek. Norbaitek parez-pare duen zerbait ikusi nahi ez duenean eta horri begiak ixten dizkionean erabailtzen ditugu hitz horiek. Nolabait esateko, norbaitek zerbait ikusi ikusten duenean baina horri begiratzeko gai ez denean. Hau da, ikusteko begiak irekitzea nahikoa da. Begiratzeko ordea, begiak ez ezik, pentsamendua eta harridura aktibatu behar dira, zentzu batean. Bi begi eder eta funtzional eduki ditzakegu itsuak direnak, begiratzen ez dakitenak. Ikuste soilak ez du suposatzen begiekin gauzak ikutu, ferekatu eta sentitu behar ditugunik. Begiradarekin, ostera, ez da gauza bera gertatzen.

Nik neuk egiten dut aipatu dizuedan froga. Adibidez, Donostiako Bretxa merkatuan paseatuz begirada hori pizten bazait bizitzarekin konektatuta nagoela sentitzen dut. Lore saltzaileak hortxe izaten ditugu garaiean garaiko lore-sortak eginez, koloreak eta edertasuna banatuz. Baserritarrek baratzeko lan sakrifikatua erraza izango balitz bezala aurkezten digute euren mahai atonduekin dela uda, dela negua. Barazkiek urteko zein garaietan gauden esaten digute eta bizitzak aurrera darrai duela ere bai. Produktu hauen aromek memoriako toki nahiz garai desberdinetara garamatzate larunbateko jendartean ibiltzeak ematen duen bizitasunarekin. Barazki hauek garbituta eta txikituta saltzen dituenik ere bada, naturaren eta gizakiaren arteko lotura ordenatu baten irudi bezala. Berdeak bereizten ditugu batez ere, gorriak, laranjak, okreak… ere bai. 

Literatura Nobel saria irabazi duen Svetlana Alexievich andereak bizitzarekiko begirada hori piztera garamatza bere Crónicas de Chernóbil liburuan, non muturreko sufrikario gorrienak kontatzen dizkigun hondamendi nuklearraren kontestuan. Pertsona partikularrek dute protagonismoa. Izen-abizena duten pertsonetatik abiatuta kontatzen zaigu tragedia, mundua pertsonaz persona esplikatu eta ulertuko balitz bezala. Pertsonetatik ideietara abiatuz eta ez alderantziz. Txernobyl bezalako infernuak bizitzaz pentsatzera daramatza Svetlana eta bere elkarrizketatuak. “Etorkizunean Txernobyl ulertzeko eginkizuna izango dugu. Txernobyl filosofia bezala” dio Natalia Arsénievna Roslovak, tragediek filosofatzera garamatzatela iradokiz. “Txernobyli buruz hitz egiten duzunarekin hitz egiten duzula, mundu guztia filosofatzen hasten da” dio ildo beretik Serguéi Vasílievich Sóbolevek. Tragediaren kontakizun eta filosofia honetan, Alexievich-en liburuak (ia-ia erradioaktibitatea duela ematen du liburuak eskuetan hartzean) natura, baratzak, bizitza ditu behin eta berriz aipagai eta horregatik, bizitzaren begirada hori pizten digu. Tragediak behar al ditu gizakiak benetan pentsatu eta begiratzeko? Hor doa galdera. Hondamendiaren krudeltasunaren intentsitate berarekin egiten du eztanda naturak Alexievich-en liburuan. Hunkitzeraino eramaten gaitu berak, Txernobylgo nekazari batzuk hondamendia eta gero euren lurrak, euren baratzak landatzen jarraitu zutela irakurtzean. Ez zen erradiaktibitatea ikusten eta natura hain zegoen indartsu, eskuzabal…

Hitz gutxitan, ikustetik, begiratzera garamatza Svetlanak, alegia, itsutasunetik benetako ikusmen posiblera. Eta hori praktikatzeko toki arrunt bezain esanguratsua da azoka. Merkatuak emankortasunaren irudi dira, horregatik, ezin gara edozein modutara bertara joan. Begirada jantzi behar dugu etxean erosketetako poltsa hartzean, barazkiek gu limurtzen gaituztela badirudi ere gu izan beharko baikina eurak erakartzen saiatu beharko ginatekeenak. Gugana etortzen jarraitzeko. Merkatu polit asko dauzkagu inguruan. Gure herrietan zein gure hirietan. Tradizio handiko horietako batzuk dira adibidez Ordiziako azoka eta Santa Lutzi egunekoa, Urretxu-Zumarragan. Era berean, esan ohi dugu Euskal Herriko baratza Nafarroako Erriberan dugula eta hortik eta beste hamaika baratzetatik betetzen direla biziz gure azokak. Bada merkatu hauek beren bizitatasun guztiarekin aurkezten zaizkidanean edo soro oparo bat ikusten dudanean nire gogora etortzen den pertsona bat. Orduan bera ikusten dut azokan pauso mantso-mantsoak emanez, lasai, postu desberdinetan geldituz eta dena begiratuz. Bere jarrera hori neureganatu nahiko nuke nolabait. Guztiona izan beharko litzateke. Bera sarri entzungo duzu ilargia ahotan duela noiz landatu edo ilea moztu behar den esanez. Ilargiak berak gaua argitzen duen bezala, berak ni argitzen daki. Bizitzari begiratzen dioten begiez ari natzaizuen honetan, bizitza eman zidan gizona dut gogoan. Nire aita. 

Argazkia: Henri Cartier-Bresson