Barkatu

Haur eta Gazte Literaturako idazle ezagunetariko bat dugu Gianni Rodari, ekarpen itzela egin duena esparru honetan. Bere estiloak Italiatik mundura garamatza fantasia eta jolasa hitzaren bitartez josiz eta musikatuz. Irakurlea bizitzaz maiteminduaraziz. Arteaz. Umeentzako liburuak dira bereak, baita ume handientzat ere. Alegia, norbera izan zen ume hura bizirik mantentzen duten helduentzat edo berpiztu nahi dutenentzat, bederen. Eta niri idazle hau deskubrituarazi zidaten bezela ni ere saiatzen naiz nire ingurukoak rodarizatzen. Horregatik, noizbehinka berak proposatutako ariketa bitxi bat egiten dut. Binomio fantastikoaren ariketaz ari natzaizue, Gramática de la fantasía liburuan istorioak asmatzeko aurkezten duena. Bere proposamena honetan datza: bi hitz aukeratu behar dira (euren artean zerikusirik ez dutenak) eta ipuin bat sortu.  Hain sinplea eta hain zaila. Horren aberatsa eta horren eskema apurtzailea. Izan ere pentsamendua bikoteetan antolatzen da gaua eta eguna bezala, baina, unibertso desberdinetatik datozen hitzak ezkontzea batzuetan politikan deitzen dioten batuketa antinatural horietako bat egitea baino arrotzagoa suertatzen da. Horrela, nola asmatuko genuke, adibidez, txokolatea eta alfonbra hitzekin istorio bat? Txokolatea alfonbrara erori zen eta…

Jarrai dezagun ariketarekin. Bi hitz aukeratuko ditugu berriro ere. Horietako bat hauxe: “barkamena” hitz potoloa. Eta bestea? Pentsatzen jarriz gero berehala jabetuko gara barkamena hitzaren unibertso semantikoan abaniko zabal batean sartzen diren hitzak ditugula. Jakina, “barkamena” eta “infidelitatea” edo “barkamena” eta “malkoa” binomioak berehala akoplatzen zaizkigu. Ostera, ez hain automatikoki baina “barkamena” eta “leihoa” hitzak elkarrekin dantzan jarriko genituzke. Honek barkatzearen ekintza gizakiaren bizitzan edonon eta edonola erabat errotuta dagoela pentsatzera garamatza. Eskemak apurtzen dizkiguna ez da bigarren hitza edo zer den barkatu behar dena, baizik eta barkatzea bera, hori beti baita zerbait zaila. “Hori ezin dut inondik inora barkatu”. “Inoiz ez dut hura pasako”, aspaldiko zerbait bada ere. Barkatzearen ekintza jasotako mina alboratzea eta ezikusiarena egitea dela iruditzen zaigu. Ahulagoak egiten gaituela eta ez indartsuagoak. Eta norberari barkatzea tokatzen zaiona beti da barkatzeko zailena eta ezinezkoena.  

Bizitzak barkamenarekin denori planteatzen dizkigu binomio zailak. Txokolatea eta alfonbra bezalako hitz bi konbinatzea bezala. Ordenagailua eta olatua bezala. Zapata eta esnea. Zerbait barkatzea tokatzen zaigunean minak ez digu ikusten uzten eta binomio fantastikoa, binomio ezinezko egiten dugu, bizitzari ateak itxiz, gure zorionaren ateak blokeatuz. “Beranduegi da barkatzeko”, “mina gailentzen da”. Ez ote zaigu ahaztuko, ordea, batzuetan guri norbait barkatzea edo ez barkatzea aurkezten zaigun bezala, norbaitek gu barkatzea edo ez barkatzea duela parez-pare? 

Barkamenarekin ankerkeria asko konbina ditzakegu edo eguneroko bizitzako hamaika tontokeria. Eta honekin gogoratzen dugu hobe dela injustizia bat pairatzea, injustizia hori egitea baino. Esan gabe doa, justiziak asko dakiela injustiziaz. Jaiotzen garenean, baina, denok egon beharko genuke prest –injustiziaren erreinura jaiotzen garen heinean, alegia, mundura- barkamenarekin binomio fantastikoak egiteko, hauek nonsense ikutuarekin absurdotzat eman badaitezke ere. Ikuspuntu honek bizitzarekin sormen jarreran egotera garamatza, hau da, bizitza bizitzeko portaerara. Gianni Rodariren hitzak moldatuz, errealitateari (kasu honetan bizitzari edota barkatu behar diogunari) etxeko ate nagusitik pasatzen uzten ez badiogu ere, leihotik sartzen lagatzen diogula.  

Batzuetan barkamena kristautasunarekin edo orokorrean erlijioekin lotzen dugu baina ohitura laiko unibertsal bat izan beharko litzateke eta gizarteak horretara bultzatu beharko gintuzke. Esate baterako, “Aita Gurea” orazio kristauak “barkatu gure zorrak, guk ere gure zordunei barkatzen diegunez gero” hitzekin azpimarratzen digu barkamenak, barkatzea eta barkatua izatearen bi aldeak dituela. Pentsarera zaramatza “Aita Gurea” orazioak ikuspuntu erlijiosotik baina baita edonor hunkitu dezakeen poema laiko handi bat bezala.

Barkamena hitz handia da, bizitzari bere handitasunean bizitza izaten utziko bagenio bezala. Rodariren ipuinen fantasia ezinezkoak, bada, hori gogorarazten digu: bi muturrek artea egin dezaketela eta gu agian artistak ez bagara ere, artearen hartzaileak garen heinean, esklabuak ere ez garela (kasu honetan -eta barkamenaren binomioari helduz gero- bizitzaren esklabuak). Ezin da ahaztu, ordea, barkamena ez dela minak desagertarazten dituen botoi automatiko bat. Horregatik, nola erreparatu egindako mina? Bai luzea eta mamitsua barkamenaren ipuina. 

Argazkia: Elliot Erwitt