Virginia Woolf-ek berokian sartu zituen harriak nire hondartzara iritsi dira

                                                           I

“Nahi al duzu zerbait ekartzea? Ez al zara gose?” galdetu dio bere senarrak Virginiari. “Maitea, bart ez duzu lorik egin eta goizean ez duzu gosaldu”. “Arrazoi duzu, Leonard. Eta mila esker. Baina ez dut ezer nahi” erantzun dio emazteak. Lorategiko aire gardena arnastea da soilik –pentsatu du Virginiak hasperen eginda- orain idazteko behar dudana. Begira, ekaineko goiz honek ez du gezurrik esaten. Niretzat egina dago. Niretzat eta nire esaldientzat, Leonard. Egunsenti perfektu hauek bakarrik dakite hori, errepikatu du Virginiak. Ikusi al dituzu larrosak nola atera diren, Leonard? Dalloway andreak hartuko lituzke orain bere festarako, esan du idazleak. Baina berehala Virginiak senarraren etsipenari erreparatu dio. Maitea barkaidazu, idazten ez naiz sekula gose sentitzen eta hori zuretzat nekagarria da. Badirudi zu zarela -eta ez ni- jaten ez duena. Baina nire hitzak eta Londreseko arnasa bakarrik behar ditut zorionak zer izan behar duen irudikatzeko. Oh, Londres! Iritsi da ekaina berriro gugana. Jantziko zenuen zure loredun gona Regent´s parkean. Baina esaidazu, Londres, noiz izango naiz zurekin?

“Virginia maitea, baina zure gorputzak indarra behar du. Zerbait jan beharko zenuke. Gainontzean buruko minak areagotuko zaizkizu”, esan dio Leonard-ek Monk´s House lorategiko etxetxoan. Bertan Virginia Gela bat norberarena idazten ari da. Lana datozen hilabeteetan argitaratzea espero dute, hau da 1929ko urrian. Horrela izango den ziurtasunarekin Leonard badoa etsita lorategia zeharkatuz berriro etxera. Beste behin ere ez du lortu, ez du erdietsi Virginiak jatea. Horregatik, bere emazteak baraurik Gela bat norberarena idazten jarraitu du loretegiko estudioan. Horrek elikatzen du soilik. Literaturaren azukreak. “Errealitatea ez da nire hitzek sortzen dutena baino” esan du ozen Virginiak. “Gainontzeko guztia da soilik fikzioa” gaineratu du etxera bidean senarra larrosa gorriak behatzen geratu dela ohartuz. Dalloway andrea eleberria gogoan, zerura zuzendu du begirada Virginiak. Lainorik gabeko eguraldi garbi-garbia datorrela ikusi du. “Dalloway andreak arrazoi zuen. Horrelako ekaineko goizak haurrenak dira. Hondartza bateko haurrenak dira soilik”. Eta nik horrelako hondartzen edertasuna jan nahi dut, esan du. Edertasuna bakarrik. Orduan Monk´s House-eko bere lorategiko etxetxoko atea ireki du ekaineko goiza arnasteko. Haize bolada bat sartu da atetik eta mahai gainean zeuden orriak altxatu ditu. Alegia, Gela bat norberarena lanaren eskuizkribua sakabanatu da estudio osoan zehar. Azkar batean bildu ditu Virginiak orri guztiak eta berriz ordenatu ondoren bi harri jarri ditu paperen gainean. Gero lorategiko larrosak deika egongo balira bezela Virginia lorontzietara hurbildu da eta bost larrosa moztu ditu bere estudioa apaintzeko. Besoan hartu ditu loreak eta hauek usaindu ostean bere estudiora itzuli da. Hau da orduan bizitza, pentsatu du. Harri eta loreen arteko usain arraro bat. Nork esan zuen harriek ez dutela loreek bezela usaintzen? 

Eta usain horri jarraitu dionean bere bihotzeko hirira iritsi da. Ailegatu naiz zuregana eta orain egizu nirekin nahi duzuna, esan du Virginiak. Lortu dut Monk´s Housetik ihesaldi perfektuena egitea. Hemen nago, Londres. Esaidazu nirekin nahi duzula, oh baby, nirekin nahi duzula. Amodioa egin nahi dut zurekin, Londres. Uda da eta zure kaleetan murgiltzen naizen bakoitzean pauso bakoitzak hurrengo bat erregutzen dit. Kale batek beste kale bat eskatzen dit. Beste bat mesedez, beste bat arren. Nire oinen eta Tamesis ibaiaren gaineko zoruaren arteko golpeak erotismoz beteak daude. Eta arnasa hitzez betetzen zait eta hitzek arnasa ematen didate. Hiriak maitaleak badira zu zara, Londres, nire gauak lapurtzen dituena. Nire sonbrero dotoreena jantzi eta Regent´s Street kaletik iritsi naiz Picadilly Circus-era. Bertako trafikoak eragiten duen zorabioak odola berotu dit. Portland Place-eko etxe dotoreak ikusiz Londres iparraldera jo dut Marylebone-era iritsi arte. Orduan ikusi dut Regent´s Park urrutitik gerturatzen eta orduan –orduan bakarrik- hartu dit bakeak barrena. Nire ibilbidea jarraitu dut Tottenham Court Road kaletik berriro beheruntz eta azkenik Bloomsbury auzoaren bihotzera iritsi naiz. Russell Square-era. Jarraitu ezazu Londres, ez naiz asetu. Zure maitalea naiz eta nire liburuak, gure seme-alabak izango dira beti. Esaidazu baietz, ez naiz sekula asetuko bestela. Zure Virginia nauzu, ez didazu esango? Edertasunaren izenean nator. Bere zerbitzaria izateko deitua izan nintzen jaiotzean, zu bezala. 

                                                           II

1941eko martxoak 28 dio Leonard-en egunerokoak. Baina jada udaberria den arren bere emaztearen barrenean ez dira urtaro honetako loreak gehiago aterako. Ez da Londresera itzuliko bere kaleetan galtzera. Bezperan Brighton hirian Wilberforce doktorea bisitatu dutela idatzi du koadernoan Virginiaren senar leialak. Baina bidaia horren ostean ez du idazleak irtenbiderik ikusi.  Beraz berak ongien egiten dakiena egin du. Alegia, eskutitz bat idatzi dio senarrari bere gaitzen zama handiegia dela esanez. Ez du karga bat bezela sentitu nahi. Ez du  bizitzeko indarrik topatzen inon. Eta bere bizitzako esaldia idatzi dio emazteak senarrari. Munduko bikote guztiek aurrerantzean errepikatuko dutena. Maitemindu guztien agurretan agertuko dena. “Ez dut uste bi pertsona gu izan garen bezain zoriontsu egongo denik”.

Esaldi horretan dago Virginiaren ezinegon eta maitasun guztia, eta zinean Nicole Kidman-ek ezin hobeto interpretatzen du etsipen, zorigaitz, gaixotasunaren zama ezinezko hori. Estudiotik bere harri gustokoenak hartu ditu berokian. Eta soinean daraman beroki eta guzti zuzendu da Virginia bere tristura itotzeko asmoz Ouse ibaiaren barrenera. Senarrari idatzi ostean bere bizitza akabatzea lortu du azkenean. “Ez dut uste bi pertsona gu izan garen bezain zoriontsu egongo denik” irakurri du senarrak bihotza apurtuta beren etxeko egongelan. Eta idazleak esan ohi zuen bezela, hiltzean hitzekin kontatu ezingo dudan esperientzia bakarra bizituko dut. Eta azkenean ito nauten harri hauek nire bizitzaren zama jasanezinaren metaforak izango dira beti. Hitzekin adierazi ezin ditzakedanak. Baina hain zuzen hitzak izan dira orain arte zama hori arintzeko gai izan diren bakarrak. Baina hizkuntzaren edertasunak oraingoan huts egin dit. Horregatik Nicole Kidman uretan murgildu da eta ibaiak Virginia Woolf-i lepoa gainditu dio. Burura etorri zaizkion azken esaldiak idazten saiatu den arren bere hitzak burbuila moduan Ouse ibaiaren urarekin nahastu dira betirako.   

Baina nora doa Ouse ibaian behera Nicole Kidmanen berokiko harrien bidaia? Nora iritsiko da Woolf-en estudioko harri deformatu horiei itsatsi zaien heriotzaren izerdia uretan barrena? Bizitza beltzena ezagutzen zutena? Zeren emakume bat iritsi da beste ibai baten indarraz gizon baten bizitzara. Virginia hil den egun berean beste emakume baten irrifarra ailegatu denean dena argitu da. Irrifar bat eta bizitza! Irrifar bat soineko gorria jantzita! Nire eguna alaitzera etorri zara. Iritsi da azkenean gerra osteko berri ona gurera, pentsatu du Josek Monk´s House-etik urruti. Hau al da maitasuna? Gizateriaren gezurrik politena?  Bizitza bat elkarrekin igaro behar dugu, pentsatu du egun horretan Josek lo hartu baino lehen. Nire bizitza guztien errenkadan bizitza batek behintzat pena merezi du. Oh, bizitza honek! “1941ko martxoaren 28” apuntatu du koaderno batean data bereziaz gogoratzeko. Egun hau betirako niretzat izateko, esan du. Niretzat bakarrik. Azkenean nire bizitzako emakumea ezagutu dudala iruditzen zait gaur. Bera da niretzat gordeta zegoen anderea. Itxaroten egon naizen denboraren alaba. Munduko izenik politena duela iruditzen zait, hausnartu du Josek iluntzean. Bere ontasuna irudikatzen duena. Eta ohartu da Jose bere izenak eta Mariarenak Biblia gogora ekartzen diola. Hori pentsatuz lokartu da maiteminduta. Baina nola liteke posible egun batean maitemintzea? Eta ametsa eta imajinazioa nahasten diren laino horretan bikote bat agertu da Joseren irudimenean. Geratzen zaigun bizitza elkarrekin igaroko dugu, esan dute belarrira putz eginez. Eta elkarrekin gauden azken eguna iristen denean itsasoek eta mendiek gordetzen duten zorion guztia agortu dugula esango diogu elkarri.  “Ez dut uste bi pertsona gu izan garen bezain zoriontsu egongo denik”, idatziko dut. Horrela izango dute soilik gure ondorengoek zuganako nire maitasunaren berri, esan dio amets batek, urrutitik iritsi den oihartzun batek. Eta betiko desio bati erantzunez gure alabak Arantzazu edukiko du izena.   Eta Jose amets gozoenen konpainian lokartzen den bitartean esan dio betirako agur Leonard-ek Virginiari. Itsaso berdinera doazen errekak imitatuko balitu bezala bizitzaren onenak eta txarrenak elkar ulertzen dute gaur.

                                                           III

Virginiaren bizitzako azken eguna Jose eta Mariak elkarrekin egingo zuten bizitzako lehenengoa izan zen. Hori oroitu du alabak bere etxeko sukaldean Las horas pelikula ikusten bukatu duenean. Horregatik jaio nintzen agian Virginiaren hilabete maitean. Joango al gara paseo bat ematera hondartzara? galdetu dio Arantzazuk bere alabari dena garbitzen bukatu duenean.  Biek maite dute Las horas pelikula eta liburua. Zeren Virginiaren alabak gara gu, esan dio etxeko atea ixtean Arantzazuk. Alabak irribarrez begiratu dio eta “Arantzazu eta Virginia”, esanez bi amak nahastu zaizkio bihotzean betaurreko beltzak jarrita hondartzara bidean. Bizitzara ekarri zion lehen ama eta literatura bizitza dela sentiarazi zion bigarrena. Bat batean hori sentitu duenean olatu bat puskatu da iritsi berri diren Zurriola hondartzan. Eta marea igoarazten duen olatu horrek esan dio bere zainetan itsasoa behar duela odola ordez. Zeren itsasoak garbitzen dizkizu bihotzetik ateratzen zaizkizun tristurak. Zure zainetatik barrena hedatzen diren penak ur honen gatzak bakarrik ezabatzen ditu. Hori gertatzen denean soilik bizi zara zure bihotzean ekainean. Virginiaren hilabetean.

Eta Groseko hondartza begiekin edan bitartean  Hara! esan du Arantzazuren alabak ezustean. Begira, Virginia Woolf-ek berokian sartu zituen bi harriak telebistatik irten dira eta orain usaindu ditzaket. Hemen daude, nire hondartzara egin dute iritsiera usain beteenarekin. Horrela nahastu da Kursaal auditorioa literaturarekin Arantzazuren alabaren irudimenean. Moneok diseinatu zituen harri handiak beste zerbaitetan bilakatu dira 2019ko ekainaren 3an. Arroka berezi hauek ez dira gehiago Moneoren kuboak izango. Horren ordez Ouse ibaitik Urumea errekara iritsi ziren harriak izango dira. Uraren erosioari esker eta denboraren poderioz forma garbiagoak hartu dituzte harriek. Karratu perfektuak baitira gaur Virginiak bere tristurak itotzeko 1941ean berokian sartu zituen harriak. Hori ikusi duenean Arantzazuren alabak eskua sartu du eta bere txaketan harriak ez dituela ziurtatu du. Hala ere zama bat sentitu du. Baina nork ez? Askatasunaren zama ikaragarria da, esan dio amak. Bada ordea pisu horretatik libera nazakenik, pentsatu du alabak. Patrika honetan doan eskuaren lagunik onena da bera. Alegia, irudimena. Berari esker garunean ekaineko larrosak ateratzen dira beti. Horregatik nire patrikan doan eskua ez da inorena. Ez da gizon edo emakume batena. Bere jabea axota bati lot dagoen irudimenarena izan da beti. Hondartza honek ondo daki. Irudimen horrek bakarrik jaurtiko nau nire zainetan doan itsasoa zeharkatzera.  Bai, esan du. Hutsik egiten ez badit irudimena izango da nire baitan bizi diren soinu eta hitz perfumatuen kaxa, kubo, harri urdinena.