Parmako Paularen perfumea

Angeli Urtarani

Parmako Paula –nor da Parmako Paula?- nire literaturako irakaslea balitz bere ondora gerturatu bakoitzean zera egingo nuke. Paulak, adibidez, Ernest Hemingway-en pasarte ezagun bat irakurriko luke denontzat eta nik jarraian bera nire pupitrearen ondotik igaro bitartean neguko pagoen antza duten nire birikak beteko nituzke. Era misteriotsuan mugitzen dakitenek bakarrik egin ohi duten bezala Parmako Paula nire albotik pasako litzateke eta orduan sakon hartuko nuke arnasa bere perfumea desertuko lorea balitz bezela usaintzeko. Literaturan bizi diren hitzek bizia emango balidate bezala irentsiko nuke lore hori ahotik ordez sudurretik. Alegia, oxigenoz ezezik airean nahastutako Paularen lurrin partikulez eta hitzez eta arteaz beteko nintzateke.

Paularen perfumea nire garun emozionalean betirako gordetzea lortuko nuke. Paula osatzen duten zatitxo txiki mordo horiek nire usain gozoen katalogoan sartzeko. Inoiz ahazten ez diren usainen inbentarioan. Are gehiago, posible balitz bere usaina post-it hori batean betirako itsasten saiatuko nintzateke lurrindegietan kartulina zati txuri batekin egin ohi duten bezela: “probatuko dugu Chanel etxeak atera duen azken eau de parfum freskoa?”, esaten dute kartulina zuri bat ateratzean lurrindegietako andere saltzaileek spray-ari abaniko dantzari bati bezela eraginez. Baina Parmako Paula ez da lurrindegi bateko ezpain gorridun andere saltzailea, ezta Chanel etxeko modelo ezaguna. Nor da, ba, Chanel, Dior edo Ives Saint Laurent-en lurrina literaturarekin nahastera ausartzen den Parmako Paula misteriotsua? Bere perfumea edateraino eramango ninduen emakumea?

Aurreratu dudan bezela, Parmako Paula literatura irakaslea da eta –bai- bere perfumea era lotsagabeenean arnastuko nuke nik, zuk bere ikaslea bazina egingo zenukeen bezela. Baina baimena Enrique Vila-Matas idazleari eskatu beharko genioke. Bera baita bere senarra. Idazten dituen liburu guztiak eskeintzen dizkion lagun leiala. Nabokov-ek bere liburuak Vera izeneko emazteari eskeintzen bazizkion Vila-Matas idazleak Paula Massot izenaren atzean dagoen Parmako Paulari dedikatzen dizkio. Bera da mozkorrera eramango zaituen literaturaren iturri sorgindua. Bera, Parma erresumako musa bakarra. Aurtengo Bilboko Letren Nazioarteko Gutun Zuria Jaialdian gonbidatuen artean egon den idazle katalanaren emaztea. París no se acaba nunca, Doctor Pasavento, Bartleby y compañía edo Kassel no invita a la lógica liburuak argitaratu zirenean “Parmako Paulari” eskaintza irakurri zuenean “oraingoan ere niri” pentsatu zuen dama.   

Gutun Zuria Jaialdian literatura eta artearen arteko harreman estuaren inguruan hausnartu dute edizio honetako Gaur gauen suak nire liburutegia erreko balu. Artea kontatzeko artea tituluarekin. Sute horren erdian, idazle bat artistatzat jotzen dugunean literatura beste diziplina artistiko bat dela esaten ari gara. Alegia, artea erditzen duten musa guztiak bikiak direla musikatik hasi eta poesiaraino. Horrela ikusten zuen Alicia Kopf artistak bere Hermano de hielo lana aurkeztean. Bernardo Atxagak bestalde artista baten unibertsoaren muinari buruz hitz egin zuen  M. Davis jazz musikaria, W. H. Auden poeta eta J. Oteiza eskultorea adibide jarrita. Artista baten unibertsoaren muin hori haurtzaroan mamitzen dela esan zuen Atxagak literatura artearekin ezezik haurtzaroarekin ere lotuz. Enrique Vila-Matas berriz idazleen idazletzat ematen dute askok. Hau artisten artista dela esatea da. Musen bitartekari bat. Bere literatura askotan metaliteraturan bilakatzen da, hau da, literaturaren eta azken finean artearen inguruko hausnarketan eta fikzioan. Argitaletxeak kritikatu zituzten narratiba berritzaileak argitaratzeko oso gutxi arriskatzen dutelako. Zentzu honetan, literatura beste diziplina batzuekin konparatuz joera apurtzaileen oso atzetik doala salatu zuten. Ildo honetan, idazleak konbentzionalismo errealista batean iltzatuta daudela iradoki zuen Alicia Kopf artista gazteak. Bere lan egiteko moduei galdetuta Aliciak proiektuka lana egiten duela esan zuen artearen diziplinartekotasuna azpimarratuz. Berak espresatu nahi duena hobeto zein lenguaia artistikoan egokitzen den aztertzen duela. Hermano de hielo liburuaren kasuan, bere intentzio espresibo zein intimistei harrera onena literaturak egingo ziola ikusi zuenean idazteari ekin ziola.

Baina lana egiteko modu desberdinen gainetaik denak ados zeuden egia berdin batekin. Parmako Paularen senarrak metafora bat erabili zuen hori deskribatzeko. Diziplina artistiko guztiak bulego batean lan egiten dutela. Bulego hori bionbo batek zatikatuta dago. Hau da, diziplina artistiko guztien egoitza bionbo horrek banatzen du baina funtsean etxe berean daude denak: artearen bulego frenetikoan baina –kontuz- ez artearen funtzionario gris batzuen esanetara.

Nik beste metafora bat proposatzen dut. Artea –eta kasu honetan literatura- bulego edo instituto batean lan egiten duen Paula Massot beste emakume batean bilakatzea da. Hau da, emakume arrunt hori Parmako Paulan transformatzea, dela hitzekin, musikarekin edo irudiekin. Eraldaketa horretan errealitate bati zerbait gehitzen zaio eta batuketa liluragarri horretan artea gertatzen da. Bionbo horrek banatzen dituen arte guztiek egiten dute prozesu hori eta denek –denek- bota behar diote Parmako Paulari perfume gozo bera: ongiaren, egiaren eta edertasunaren perfumea.  Horregatik diot, Parmako Paula nire literatura irakaslea balitz bere perfumea edango nukeela. Azken finean, perfume hori artearen pozoin mingarria besterik ez delako. Bulego horretara leihoak irekitzerakoan iristen den udaberriko aire gardena.

Idazleen idazlea den Enrique Vila-Matas-en liburu bat ireki bezain pronto hor dugu urrezko ikasgai bat. Zeren “Parmako Paulari” eskaintzak  artearen metaforak dira. Ez al da bi hitz horietan artea zer den laburbiltzen? Pertsona bat hiltzeraino maitatzea eta ez hiltzeko artea egitea. Bi hitzen konbinaketan unibertso bat sortzea. Edertasuna etxera gonbidatzea. Eta zergatik diot hau nik? Beharbada edertasun horretaz txunditu nintzelako behin. Edo haurtzaroaren zati bat lurrindegi batean igaro nuelako, agian. Mundu berriak deskribatzeko konbinazio ia perfektuak existitzen zirela sinesten. Loraldi perfumatu batera eramango ninduten formak imajinatzen. Haurraren begiradarekin eta lurrin desberdinen artean mundua ederragoa egin zitekeela amesten.

Argazkia: A. Abbas, 1986. Ines de la Fressange Coco Chanel diseinatzailearen apartamentuan. Iturria: Magnum Photos.